Gradska opstina Palilula

Naslovna >> Istorijski spomenici

Kratak osvrt na istoriju palilule

Prvo privatno industrijsko preduzeće u Nišu osnovano je daleke 1884.godine na teritoriji današnje GO Palilula. Bila je to pivara na parni pogon „Apelovac“ Jovana Apela, koja je u tim prvim danima osim proizvodnje piva proizvodila i veštački led. Po njemu je ovaj deo grada dobio naziv „Apelovac“. Prvi vinarski podrum u Nišu, a na teritoriji današnje GO Palilula, otvorio je poznati vinarski trgovac Svetozar Tutunović u podnožju Gorice oko 1884. godine na mestu današnje ruinirane zgrade tzv. „Kule“ i sportskog terena za mali fudbal. Po njemu se ovaj kraj naziva i „Tutunovićev podrum“.

Grad Niš sa završetkom izgradnje pruge Beograd – Niš 1884. godine, a na današnjoj teritoriji GO Paliulla dobija i glavnu gradsku Železničku stanicu, koja se i dan danas nalazi na istovetnom mestu kao pre više od jednog veka.

Takođe se na današnjem prostoru GO Palilula, Niš je pre više od jednog ipo veka dobi i svoju prvu ciglanu.“Laf“, danas IGM „Ćele-Kula“. Značajno je napomenuti da se na prostoru današnje GO Palilula nalazi i nekadašnji gigant u elektro industriji u SFRJ „Ei“ Niš, koji je ove 2008. godine obeležio veliki jubilej 60. godina od osnivanja i postojanja.

Nakon završetka Drugog svetskog rata na teritoriji GO Palilula niču za grad Niš veoma bitna preduzeća kao što su „Žitopek“ 1947. godine, „Niška mlekara“, „Žitopromet“, štamparija i nekadašnja izdavačka kuća „Prosveta“ i dr.

Osvrt na kulturu

Opština Palilula organizator je, za region centralne i jugoistočne Srbije, Međunarodne dečije muzičke manifestacije „Radost Evrope“ a ljubitelji rok muzike mogu da uživaju svakog 1. januara na proslavi ulaska u Novu godinu na spektaklu „Palilulski Prvi“. Opština Palilula pokrovitelj je i brojnih književnih, muzičkih i filmskih manifestacija. Na teritoriji Palilule radi KUD „Mladost“ kao i KUD „Kovilje“ u selu Vukmanovo.

Na Paliluli se nalazi i NKC Niški kulturni centar koji je organizator mnogobrojnih dešavanja u Nišu uključujuči i Festival glumačkih ostvarenja ppopularne – Filmske susrete, Nisomniju, Nišvil…

Istorijski spomenici na paliluli

Na teritoriji Gradske opštine Palilula nalazi se veliki broj istorijskih spomenika. Bubanjsko-humska kultura iz preistorijskog perioda, obeležila je početak organizacije ljudskog društva. Ranohrišćansko nalazište je otkriveno na prostoru oko crkve Sv. Nikole. U brojnim bunama protiv osmanlijske vlastiističu se meštani sela današnje Gradske opštine Palilula Bitke za oslobođenje Grada vodile su se oko mesta poznatog po turskim šančevima. Legendarni junak iz tog perioda je Nikola-Kole Rašić. Spomen-park na brdu Bubanj, posvećen je žrtvama fašizma u Drugom svetskom ratu.

U ataru Novog Sela nalazi se arheološki lokalitet Bubanj sa ostacima praistorijskog naselja iz druge polovine trećeg milenijuma pre Isusa Hrista.

Bitno je istaći da se najznačajniji i najmonumentalniji vojni objekat u Nišu nalazi na prostoru Leskovačke kapije i to je poznata građevinaInžinjerijske kasarne koja je podignuta 1900. godine. Do 2008. u njoj su živeli i radili pripadnici Vojske. Zgrada je stavljena pod zaštitu zakona 1983. godine.

Staro Niško groblje pod Goricom površine je preko 17 hektara i na njemu se nalazi najverovatnije preko 3000 nadgrobnih spomenika. Oko 200 spomenika poseduje određene umetničke i istorijske vrednosti. Nekoliko spomenika stavljeno je pod zaštitu zakona. Sahranjivanje je prestalo krajem 1971. godine, a ceo prostor groblja stavljen je pod zaštitu zakona 1987. godine. Danas je to jedan napušteni i ruinirani prostor koji očekuje hitnu sveobuhvatnu zaštitu i početak odgovornog čuvanja.

Spomen park Bubanj je autentično mesto masovnog fašističkog terora iz vremena Drugog svetskog rata. Od februara 1942. do septembra 1944. godine pripadnici nemačke fašističke okupacione vojske su na ovom brdu streljali nekoliko hiljada zatvorenika iz Logora na Crvenom krstu u Nišu. U centralnom delu spomen parka je 1963. godine otkriven spomenik, rad zagrebačkog vajara Ivana Sabolića. Od 1979 .godine ovaj spomen kompleks proglašen je kulturnim dobrom od izuzetnog značaja.

Prva ustanova socijalne zaštite u Nišu osnovana je kao Sirotinjski dom daleke 1902 .godine sa severne strane današnjeg Starog groblja pod Goricom. Služila je za zbrinjavanje starih lica i napuštene dece. Postojeća zgrada Sirotinjskog doma kod Starog groblja sazidana je 1932. godine. Sirotinjski dom je rasformiran 1948. godine.